Ed van der Elsken

Photo of a young gangster man in the Kamagasaki neighbourhood, Osaka. These gangsters are more or less really dangerous cats - you never know for sure, of course. But later i heard that such men in certain situations are capable of very nasty things. Guns for hire to the highest bidder, political or commercial. Photo of a young gangster man (Yakuza) wearing a representative Japanese hat and being surrounded by other Japanese gansters in Kamagasaki neighborhood. 'A boss has his shoes polished. Two bodyguards stand watch. One on the crossing of two streets so that he can look in four directions.' Ed van der Elsken, 'Before & After', 2000. Originally published in Japan by Tokyo shoseki and SADiff Ltd., 2000 by arrangement through The Sakai Agency Inc., Tokyo 'De ontdekking van Japan' verschijnt ongeveer dertig jaar nadat Ed van der Elsken in 1959 in Japan begon te fotograferen. Vijftien reizen heeft hij inmiddels gemaakt, reizen van één tot drie maanden. Hij is overwegend een grote-steden fotograaf, 'sidewalk-artist', 'street-walker', tien uur per dag tippelen. Hij kent nu veel wijken van Tokyo beter dan de Jordaan in zijn geboortestad Amsterdam. Hij heeft een fijne neus voor de plekken waar zijn mensen langs komen en hij heeft een paar fijne ogen in zijn kop meegekregen die de essentie, enz., enz.... en dan nog mooi ook. Net als in Nederland, net als in Parijs, net als in New York, laat hij, als hij in Japan bezig is, duizend slijmballen, duizend conformistische, kleurloze eikels langslopen, zonder te 'moven'. Maar dan...loopt zit, waggelt er een, 'one of Elsken's angels', wachtend op de artistieke sluiterklik. Zijn fotograferen is als jagen, vroeg op, lopen, hopen. Zegt iemand later tegen hem: 'Nog wat geschoten, Elsken?' Antwoordt hij: 'Ja, een konijn.' Denkend: 'Het had een leeuw moeten zijn.' Tenzij hij die dag wél een kraker heeft gemaakt. 'Hunting without hurting'. Vrijwel iedere foto bedoeld als een hommage. Of het een foto van een mooie meid is, of van een indrukwekkende, gehavende, verpletterde 'loser'. Japan is een oase, fatsoenlijk, veilig, beleefd, goede smaak, aardige mensen. Het is ook een land vol tragiek, hartstocht, conflicten, twijfels, ambitie. Op een vulgair niveau: macht, geld, kapsones, wraak. Op een verheven niveau: ideeën, bezinning, schoonheid, soberheid. Zelfverloochening, opofferingsgezindheid, herinneringen aan het beste in 'bushido', de erecode uit de 'samurai'-tijd. Van der Elsken 'Elsken' noemen ze hem in Japan, zoekt tragiek, spanning, drama, verval, tweestrijd, schoonheid, belangeloosheid, sterke individuen, de engel in de mens, extremen. In Japan komt hij aan zijn trekken. Hij werkt er gefascineerd Hij wordt er gewaardeerd. Die Japanners zien hem steeds maar terugkeren. 'Verrek, is-ie daar al weer? Ziet-ie iets in ons?' Ja, hij ziet wat in ze. En dat vinden ze best jofel. Want tot voor kort was het een overwegend onzeker volkje, geminacht, uitgekakt door de rest van de wereld, dachten ze. En als er dan zo'n lyrische vreemdeling jaar in, jaar uit, op Haneda Airport en later op Narita Airport uitstapt, in een aggenebbisj-hotelkamertje gaat zitten, of bij vrienden op de 'tatami' gaat liggen en iedere dag van de Rijzende Zon tot de Ondergaande Zon met zijn camera's te keer gaat in dolle en/of louche buurten om er zilver-bromide monumentjes van de Japanner-als-mens te maken, denken ze toch: 'Tiens!' Van der Elsken heeft nauwelijks gelezen over Japan al die jaren. Hij heeft het met zijn ogen, met zijn intuïtie willen grijpen, willen begrijpen. De laatste foto's voor dit boek maakte hij in juli 1988. Dan begint hij te lezen en ontdekt lijnen, structuren die hij vaak vermoed heeft, dingen vallen op hun plaats, de compositie van zijn boek wordt nog vanzelfsprekender.' Ed van der Elsken, 'De ontdekking van Japan', Fragment Uitgeverij Amsterdam, 1988. 'Dezelfde situatie als de vorige foto. De eerder genoemde bodyguard staat op het kruispunt van twee straten, kan vier richtingen uitkijken. Een tweede bodyguard staat op de voorgrond. Zij beschermen de man met de hoed, rechts, die zijn schoenen laat poetsen.' Ed van der Elsken, 'De ontdekking van Japan', Fragment Uitgeverij Amsterdam, 1988, p. 9b